Z
a
r
a
f
e
t
s
e
m
b
o
l
ü
y
e
l
p
a
z
e
42
DÜNDEN BUGÜNE
YELPAZE
29
Mayıs’ta Artam Antik A.Ş. işbirliği ile Sabancı Üni-
versitesi Sakıp Sabancı Müzesi’nde açılan Geç-
mişten Günümüze Yelpaze sergisi, günlük hayatımıza bu denli
yerleşmiş bu şık serinleme aracının tarihine farklı bir bakış ge-
tiriyor. Yelpazenin tarihi neredeyse insanlık tarihi kadar eski.
Sıcaktan korunmak, serinlemek, böcek ve sinekleri kovmak
amacıyla kullanılan yelpazelerin farklı formlarının hemen he-
men tüm kültürlerde kullanıldığını görüyoruz. Yelpazenin tüm
bu koruyucu özelliklerinin yanında, görsel anlamdaki göreviy-
le de moda tarihinde ayrı bir yeri var. Mısır’dan Hindistan’a,
Roma’dan Japonya’ya kadar geniş bir coğrafyaya yayılan bu
asalet timsali aksesuar, farklı coğrafyalarda pek çok farklı for-
ma bürünmüş.
Yelpazeye ilk sanatsal formu Çinliler kazandırmış. En baş-
ta kuş tüylerinden ve ağaç yapraklarından yapılan yelpazeler
zaman içerisinde ipek ve bambu gibi farklı malzemelerden
üretilmeye başlanmış. Yelpazeyi Çin’de ilk kullanan kişinin ise
Chou Hanedanlığı döneminde olduğu düşünülüyor. Araştır-
mada, yelpazenin Avrupa’da M.Ö. 4. yüzyılda Yunanistan’da
kullanıldığını gösteriyor. Sonrasında yelpazenin Avrupa’ya
yayılması için birkaç yüzyıl öteye gidip altıncı yüzyıla bakmak
gerekiyor. Mısır’da ortaya çıkan hiyeroglifler de M.Ö üç binli
yıllarda yelpazelerin yerini almış olduğunu gösteriyor. Thabes
Tapınağı’nda fresklerde III. Ramses’in eşlikçilerinin elinde yel-
pazeler olduğu görülüyor. Tutankamon’un devekuşu tüyün-
den yapılmış yelpazesi de bugün Mısır Kahire Müzesi’nin en
gözde parçalarından biri olarak sergileniyor. Hindistan’da da
durum benzer şekilde seyrediyor. İlk yelpazeler yine ağaç yap-
raklarından yapılmış ve ardından kuş tüyünden yapılan yelpa-
zelerle geleneksel forma ulaşılmış. Şüphesiz bu coğrafyada,
yelpazenin hakkını vererek kullananlar arasında başları tıraşlı
Buda rahipleri yer almış. Sıcak iklimiyle nam salmış Arap coğ-
rafyasında da yelpazelerin bir serinleme aracı olarak üstlendiği
rol önemli bir yer tutuyor. Ancak buradaki olay, biraz daha sı-
Tamamen pragmatik bir şekilde doğan, klimaların atası yelpaze, yüzyıllar içinde
bir serinleme aracı olmanın yanında, kadınların kıyafetlerini tamamlayan aksesuarlardan
biri haline gelerek zarafet kervanındaki yerini aldı.
Yazı Ayşegül Gürsel
